Οι μύθοι που υπάρχουν γύρω από τη δυσλεξία ολοένα και αυξάνονται και δυστυχώς η συνεχής ανακύκλωσή τους από στόμα σε στόμα όχι μόνο δυσκολεύουν τη σωστή διάγνωση και αντιμετώπιση, αλλά αγχώνουν τους γονείς χωρίς να δίνουν λύσεις. Αξίζει να δούμε μερικούς από αυτούς τους μύθους και τι τελικά ισχύει στην πραγματικότητα:
1. Η δυσλεξία είναι μία. Όχι, εν υπάρχει μόνο ένας τύπος δυσλεξίας (Shaywitz, 2003) . Η δυσλεξία περιλαμβάνει μεγάλο εύρος δυσκολιών και είναι μοναδική για κάθε άτομο. Επιπλέον, δημιουργεί σύνοδα προβλήματα όπως να είναι το παιδί ανοργάνωτο, να ξεχνά τι του έχουν πει ή να ξεχνά ονόματα. Ακόμα και η απομνημόνευση ενός τηλεφωνικού αριθμού αποτελεί πρόβλημα.
2. Η δυσλεξία είναι ασθένεια. Όχι,η δυσλεξία είναι μια νευρολογική κατάσταση (Simons, &al., 2000). Δεν υπάρχει φάρμακο που τη θεραπεύει, έχει να κάνει με τη διαφορετική λειτουργία του εγκεφάλου. Φανταστείτε ότι ο εγκέφαλός σας είναι ένας υπολογιστής που χρειάζεται να κάνει μια δουλειά για την οποία όμως δεν είχε σχεδιαστεί. Δε θα δουλέψει το ίδιο αποτελεσματικά. Είναι αναγκαίο να βρούμε τον καλύτερο τρόπο λειτουργίας.
3. Το παιδί πρέπει να φτάσει στη β’ τάξη του δημοτικού για να γίνει διάγνωση. Όχι, η έγκαιρη αναγνώριση είναι πολύ σημαντική (Wolf, & Bowers, 1999). Απαιτούνται βέβαια και τα σωστά εργαλεία, προκειμένου να συμβεί αυτό. Υπάρχουν πολλοί λόγοι που ένα παιδί δεν μπορεί να ακολουθήσει την ύλη του σχολείου και είναι πολύ σημαντικό πρώτα να αξιολογηθούν η όραση και η ακοή του. Η αξιολόγηση της δυσλεξίας πρέπει να αναλύει τη νευροποικιλότητα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αναγνωριστούν οι μαθησιακές ικανότητες και αδυναμίες του κάθε παιδιού. Η αδυναμία σε συγκεκριμένες μαθησιακές δεξιότητες καθορίζει και τον τύπο της δυσλεξίας και βοηθά στο σχεδιασμό της σωστής αντιμετώπισης. Πολλές φορές σε μια αξιολόγηση δε χρησιμοποιείται καν η λέξη «δυσλεξία». Περιγραφές όπως «διαταραχή της ακουστικής αντίληψης» ή «απόκλιση στην οπτική μνήμη» κάνουν τη δυσκολία πολύ συγκεκριμένη, ώστε να αντιμετωπιστεί πιο αποτελεσματικά.
4. Τα παιδιά με δυσλεξία δεν προχωρούν στο σχολείο. Όλα τα παιδιά μπορούν να μάθουν και να επιτύχουν στο σχολείο. Ένα σύνοδο πρόβλημα της δυσλεξίας είναι η χαμηλή αυτοπεποίθηση. Όταν το παιδί δεν μπορεί να κάνει κάτι που θεωρείται εύκολο και που τα άλλα παιδιά το κάνουν, σπεύδουμε να βάλουμε ταμπέλες και το αποκαλούμε «χαζό» ή «τεμπέλη». Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να αποθαρρύνεται το παιδί και να σταματά να προσπαθεί. Χωρίς προσπάθεια, δεν υπάρχει επιτυχία! Το πρώτο βήμα στην αντιμετώπιση της δυσλεξίας είναι να βοηθήσουμε το παιδί να καταλάβει ότι μπορεί να τα καταφέρει χρησιμοποιώντας διαφορετικές στρατηγικές.
5. Υπάρχει μόνο ένας τρόπος μάθησης. Όχι, υπάρχουν πολλοί τρόποι μάθησης κι αυτό ισχύει για όλους. Κανείς δεν μαθαίνει με τον ίδιο τρόπο όπως ο διπλανός του. Το ίδιο συμβαίνει και στη δυσλεξία. Χρειάζεται λοιπόν να βρεθούν οι τρόποι που εξυπηρετούν τη μάθηση ενός παιδιού με δυσλεξία και να εφαρμοστούν.
6. Τα παιδιά με δυσλεξία έχουν χαμηλή νοημοσύνη. Πολλοί γονείς στο άκουσμα της διάγνωσης, ή ακόμα και στην υποψία πως το παιδί τους ίσως να έχει δυσλεξία, αντιδρούν λέγοντας «το παιδί μου δεν είναι χαζό!». Πρώτα απ’ όλα, κανένα παιδί δεν είναι χαζό! Δεύτερον, η δυσλεξία δεν σχετίζεται με τη νοημοσύνη του παιδιού. Η νοημοσύνη είναι στα φυσιολογικά πλαίσια, κάτι που είναι προαπαιτούμενο προκειμένου να λάβει το παιδί διάγνωση δυσλεξίας.
Πώς ξέρουμε ότι ένα παιδί έχει δυσλεξία;
Αν το παιδί είναι πίσω στο σχολείο, χρειάζεται να ερευνήσουμε το λόγο και δεν θα πρέπει να δεχόμαστε ελαφρά τη καρδία ότι είναι τεμπέλης.
Όλα τα παιδιά έχουν την επιθυμία να μάθουν, στην πορεία όμως χάνουν την εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους. Ένας πιθανός λόγος είναι η δυσλεξία και τα παιδιά γρήγορα αντιλαμβάνονται ότι δεν τα καταφέρνουν τόσο καλά ή τόσο γρήγορα όπως οι συμμαθητές τους. Κανείς δε θέλει να κάνει πράγματα στα οποία δεν είναι καλός, αλλά κάθε παιδί χρειάζεται να πιστέψει ότι μπορεί να τα καταφέρει. Ποια όμως μπορεί να αποτελούν προειδοποιητικά σημάδια για την δυσλεξία;
1. Ανάγνωση
• ξεχνά αμέσως ό,τι έχει διαβάσει
• έχει αργή ταχύτητα ανάγνωσης
• παραλείπει λέξεις ή την τελευταία συλλαβή μιας λέξης
• δεν αναγνωρίζει μια λέξη που διάβασε λίγες γραμμές πριν
• κουράζεται γρήγορα όταν κάνει ανάγνωση
•
• ως αποτέλεσμα, παρουσιάζει άρνηση για την ανάγνωση
2. Ορθογραφία
• μπερδεύει τη σειρά των γραμμάτων, π.χ. ρβοχή αντί για βροχή
• ξεχνά την ορθογραφία λέξεων που έχει μάθει πρόσφατα
• παραλείπει γράμματα ή παραλείπει το τελευταίο γράμμα, π.χ. γατ αντί για γάτα
• γράφει τις λέξεις όπως τις ακούει, π.χ. πέζι αντί για παίζει ή ζβούρα αντί για σβούρα
• αντικαθιστά γράμματα που έχουν παρόμοιο ήχο, π.χ φ αντί για β
• δυσκολεύεται με ομόφωνες λέξεις, π.χ. καινός (=νέος), κενός (=άδειος)
• παρατονίζει
3. Γραφή
• έχει πολλές ιδέες αλλά δυσκολεύεται να τις εκφράσει γραπτώς
• χρειάζεται πολλή ώρα για να γράψει και να παράγει έστω και ένα μικρό γραπτό
• γράφει μεγάλες, μπερδεμένες προτάσεις χωρίς σημεία στίξης
• δεν ξέρει πώς ή από πού να ξεκινήσει
• κάνει παραλείψεις ή λάθη όταν σημειώνει τις ασκήσεις του
• δεν έχει προσανατολισμό στο χαρτί και δεν κρατά τις γραμμές ή τις στήλες
• δυσκολεύεται να θυμάται οδηγίες με πολλά βήματα, π.χ. «πήγαινε επάνω, βάλε κάλτσες και παπούτσια και κατέβασε το μπουφάν σου»
4. Άλλες δυσκολίες
• δεν μπορεί να μάθει να δένει τα κορδόνια του
• δυσκολεύεται να κάνει ομοιοκαταληξία
• δε θυμάται το τηλέφωνο του σπιτιού ή τη διεύθυνση
• δε θυμάται την προπαίδεια
• μπερδεύει το «δεξιά» και το «αριστερά»
Αυτά είναι τα γενικά (τυπικά) χαρακτηριστικά της δυσλεξίας, αλλά κάθε παιδί επηρεάζεται και αντιδρά διαφορετικά. Η καλή κατανόηση των δυσκολιών του παιδιού βοηθά τους γονείς να το στηρίξουν. Όταν οι γονείς ενημερωθούν για τη δυσλεξία, χρειάζεται να την εξηγήσουν στο παιδί γιατί καλό είναι να ξέρει ότι υπάρχει λόγος για τις δυσκολίες του και ότι υπάρχει και λύση. Εκτός από τα συμπτώματα όμως, οι γονείς χρειάζεται να ξέρουν ότι:
1. Στο τέλος της μέρας, το παιδί είναι εξαντλημένο γιατί έχει εργαστεί πολύ περισσότερο προκειμένου να είναι αποτελεσματικό. Όταν επιστρέφει στο σπίτι από το σχολείο, χρειάζεται λίγο χρόνο να ξεκουραστεί πριν καταπιαστεί με τις εργασίες του.
2. Τα παιδιά με δυσλεξία ίσως έχουν καλές και κακές μέρες χωρίς προφανή λόγο. Χρειάζεται εξάσκηση και ενθάρρυνση από τη μεριά του γονιού για να μην απογοητεύεται το παιδί από τις κακές μέρες.
3. Η δυσλεξία επηρεάζει τον καθένα διαφορετικά, γι αυτό είναι σημαντικό να αναγνωριστεί το μαθησιακό στυλ του παιδιού, οι ικανότητές του και οι αδυναμίες του.
4. Με σωστή βοήθεια, το παιδί μαθαίνει να διαβάζει και να ορθογραφεί αλλά δε σταματά ποτέ να έχει δυσλεξία. Η δυσλεξία αποτελεί μία νευρολογική κατάσταση που επηρεάζει κι άλλους τομείς της καθημερινότητας του παιδιού όπως να ξεχνά βιβλία, να χάνει εξοπλισμό, να μη θυμάται προφορικές οδηγίες, κτλ. Επομένως, χρειάζεται να εκπαιδευτεί και στην οργάνωση και τον προγραμματισμό.
5. Παίρνει πολύ περισσότερο χρόνο να γράψει και να διαβάσει, οπότε θα πρέπει να υπάρχει μια άνεση χρόνου, τουλάχιστον στο σπίτι (π.χ. να έχει μπροστά του 2 ώρες μελέτης, με χρόνο για διάλειμμα. Να μην αισθάνεται ότι πιέζεται χρονικά γιατί έχει εξωσχολική δραστηριότητα).
6. Η δυσλεξία είναι κληρονομική.
7. Πολλά παιδιά με δυσλεξία έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση. Αντιλαμβάνονται ότι δε δουλεύουν τόσο γρήγορα ή τόσο αποτελεσματικά όσο οι συμμαθητές τους. Η πίστη στον εαυτό τους είναι απαραίτητη για να ξεπεράσουν τις δυσκολίες, άρα η ενθάρρυνση και ο έπαινος είναι πολύ σημαντικά στοιχεία στην αλληλεπίδραση με γονείς και δασκάλους.
8. Υπάρχουν πολλά διαφορετικά ονόματα για τη δυσλεξία: απόκλιση στη μάθηση, συγκεκριμένη μαθησιακή δυσκολία, αναπτυξιακή διαταραχή της ανάγνωσης, διαταραχή της ακουστικής επεξεργασίας, απόκλιση στη φωνολογική επεξεργασία, απόκλιση στην οπτική επεξεργασία είναι κάποια από αυτά. Όσο πιο συγκεκριμένη είναι η διάγνωση, τόσο πιο σωστά θα σχεδιαστεί ένα πρόγραμμα αντιμετώπισης. Η διάγνωση «δυσλεξία» είναι πολύ γενική και συνήθως όχι πολύ βοηθητική.
9. Τα άτομα με δυσλεξία είναι συνήθως δημιουργικά και έχουν άλλες δεξιότητες που πρέπει να ενισχυθούν για να νιώθουν καλά με τον εαυτό τους.
10. Η δυσλεξία δεν είναι σπάνια, πολλοί άνθρωποι έχουν. Δεν υπάρχει λόγος να ντρέπονται ούτε οι γονείς ούτε το παιδί.
11. Τα παιδιά με δυσλεξία δεν είναι τεμπέλικα. Με τις κατάλληλες στρατηγικές, είναι το ίδιο παραγωγικά με τα υπόλοιπα παιδιά της ηλικίας τους.
12. Οι γονείς δεν πρέπει να συγκρίνουν τα παιδιά ούτε με αδέρφια ούτε με συνομήλικους. Ακόμα και χωρίς τη δυσλεξία, κάθε παιδί μαθαίνει διαφορετικά και έχει άλλο τρόπο να αντιμετωπίζει τις υποχρεώσεις του.
13. Η διάγνωση της δυσλεξίας δε είναι δικαιολογία για να μην κάνει το παιδί τις σχολικές του εργασίες ή να μη μελετά. Δε δίνει το ελεύθερο να περάσει από το σχολείο χωρίς να δουλέψει.
14. Η επίδοση στο σχολείο δεν είναι καταδικαστική. Άλλωστε, πολλοί άνθρωποι που δεν ήταν ιδιαίτερα καλοί μαθητές στο σχολείο (είτε είχαν δυσλεξία είτε όχι), είναι επιτυχημένοι ως ενήλικες.
Η καλύτερη πληροφόρηση για τη δυσλεξία θα πρέπει να προέρχεται από ειδικούς και όχι από το διαδίκτυο ή από συζητήσεις με συγγενείς ή άλλους γονείς. Όλα τα παιδιά μπορούν να μάθουν και θα πρέπει να έχουν τις ίδιες ευκαιρίες. Η δυσλεξία δεν είναι ανικανότητα μάθησης. Είναι ένας διαφορετικός τρόπος μάθησης, που απαιτεί ίσως περισσότερη αφοσίωση, αλλά τελικά τα παιδιά μπορούν να επιτύχουν και να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές τους στο έπακρο. Ο Αλβέρτος Αϊνστάιν, ίσως ο πιο διάσημος δυσλεξικός, έχει πει, «ο καθένας είναι μεγαλοφυΐα, αλλά αν κρίνουμε ένα ψάρι από την ικανότητά του να σκαρφαλώσει σ’ ένα δέντρο, θα περάσει όλη του τη ζωή πιστεύοντας ότι είναι ηλίθιο».
