Βρίσκεστε εδώ:Αρχική>>Πρόσωπα>>Κώστας Βάρναλης: 40 χρόνια από το θάνατο του ποιητή που πέρασε από τη Λήμνο

banner roots

Κώστας Βάρναλης: 40 χρόνια από το θάνατο του ποιητή που πέρασε από τη Λήμνο
09.12.2014 | 17:05

Κώστας Βάρναλης: 40 χρόνια από το θάνατο του ποιητή που πέρασε από τη Λήμνο

Συντάκτης:  FM 100 Newsroom
Κατηγορία: Πρόσωπα

Γράφει ο Κώστας Σκούρας, συνταξιούχος εκπαιδευτικός

Την Τρίτη 16-12-2014  κλείνουν 40 χρόνια από το θάνατο ενός μεγάλου διανοητή και ποιητή του Κ. Βάρναλη. Πριν λίγες μέρες ο Α. Τσίπρας στη συνέντευξή του στον ΣΚΑΙ  απάντησε σε ερώτηση της δημοσιογράφου με στίχους του. Πολλά ποιήματά του έγιναν πασίγνωστα τραγούδια και μερικοί στίχοι του χρησιμοποιούνται  στην καθημερινή μας ζωή. Ποιός λοιπόν ήταν ο Κ. Βάρναλης που έναν περίπου αιώνα πριν βρέθηκε για λίγο και στο νησί μας; 

Γεννήθηκε στον  Πύργο της Βουλγαρίας (τότε Ανατολικής Ρωμυλίας- Μπουργκάς σήμερα) το 1884 (σε μερικές πηγές αναφέρεται το 1883).

Το 1902 ήρθε για σπουδές στην Αθήνα με υποτροφία του κληροδοτήματος του Νικόλαου Παρασκευά από τη Βάρνα ( από κει πήρε το όνομα Βάρναλης). Φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή και πήρε μέρος στη διαμάχη για το Γλωσσικό Ζήτημα1 ως υποστηρικτής των δημοτικιστών.

Το 1908 αποφοίτησε από τη Φιλοσοφική Σχολή και διορίστηκε Ελληνοδιδάσκαλος στην Αμαλιάδα. Τρία χρόνια αργότερα έγινε σχολάρχης στην Αργαλαστή του Πηλίου. Μετά τις κατηγορίες εναντίον του για εμπλοκή στην υπόθεση των Αθεϊκών του Βόλου μετατέθηκε στα Μέγαρα. Μετά το δεύτερο Βαλκανικό Πόλεμο, στον οποίο πήρε μέρος, φοίτησε στο Διδασκαλείο Μέσης Εκπαίδευσης του Γληνού και το 1915 διορίστηκε σχολάρχης στην Κερατιά Αττικής.

Το 1916 επιστρατεύτηκε ξανά, αυτή τη φορά στη Λήμνο.

Το 1917 διορίστηκε καθηγητής στο Γυμνάσιο Πειραιά, και το 1919 έφυγε με υποτροφία για μετεκπαίδευση στην αισθητική και τη νεοελληνική φιλολογία στο Παρίσι. Η εκεί παραμονή του σηματοδότησε την ιδεολογική προσχώρησή του στο μαρξιστικό διαλεκτικό υλισμό, καρπός της οποίας στάθηκε το ποίημα Προσκυνητής. Μετά την πτώση της κυβέρνησης Βενιζέλου η υποτροφία του διακόπηκε και ο Βάρναλης επέστρεψε στην Αθήνα, όπου στις αρχές του 1921 διορίστηκε καθηγητής στο Γ΄ Γυμνάσιο του Πειραιά. Το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου έγραψε στην Αίγινα "Το Φως που καίει", το οποίο εξέδωσε ένα χρόνο αργότερα στην Αλεξάνδρεια με το ψευδώνυμο Δήμος Τανάλιας.

Το 1922 δημοσίευσε  τους Μοιραίους στο περιοδικό Νεολαία, και τη Λευτεριά στο περιοδικό Μούσα. Το φθινόπωρο του 1923 μετά από ανάκληση της διακοπής της υποτροφίας του ξαναπήγε στο Παρίσι. Το 1924 γύρισε στην Αθήνα και δίδαξε νεοελληνική λογοτεχνία στην Παιδαγωγική Ακαδημία υπό τη διεύθυνση του Γληνού.

Το 1926 παύτηκε από τη θέση του ως καθηγητή της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, αρχικά προσωρινά και στη συνέχεια οριστικά, με αφορμή ένα δημοσίευμα της Εστίας. Εκεί δημοσιεύτηκε ένα απόσπασμα από "Το φως που καίει" του ποιητή το οποίο  παρουσιάστηκε σαν παράδειγμα της αντεθνικής δράσης των μεταρρυθμιστών Παιδαγωγών. Ο Βάρναλης στράφηκε τότε στη δημοσιογραφία και έφυγε για τη Γαλλία ως ανταποκριτής της Προόδου.

Το 1927 επέστρεψε στην Αθήνα και τύπωσε τους Σκλάβους Πολιορκημένους. Το 1932 εξέδωσε την Αληθινή απολογία του Σωκράτη5. Το 1935 πήρε μέρος ως αντιπρόσωπος των Ελλήνων συγγραφέων στο Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων στη Μόσχα μαζί με το Γληνό και μετά από εντολή του Κονδύλη6 εξορίστηκε στη Μυτιλήνη και τον Άγιο Ευστράτιο.

Παρέμεινε πιστός στην ιδεολογία του κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής και του εμφυλίου. Το 1956 τιμήθηκε από την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών και το 1959 τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν. Είχαν προηγηθεί μεταξύ άλλων εκδόσεις των έργων του  Ζωντανοί άνθρωποι, Το Ημερολόγιο της Πηνελόπης, Ποιητικά, Διχτάτορες, Αισθητικά- Κριτικά (δύο τόμοι). Το 1965 εκδόθηκε η τελευταία ποιητική συλλογή του με τίτλο Ελεύθερος κόσμος και το 1972 το θεατρικό έργο Άτταλος ο Γ΄. Πέθανε το Δεκέμβρη του 1974.

Δύο λόγια για το έργο του

Γενικά το έργο του Βάρναλη  είναι συνδεδεμένο με τους αγώνες της εργατικής τάξης και των καταπιεσμένων στρωμάτων για κοινωνική απελευθέρωση. Είναι φιλοσοφικό και συγχρόνως  λαϊκό και κατανοητό. Συναντήθηκαν σε αυτό οι επαναστατικές ιδέες με την υψηλή τεχνική και αισθητική. Οι εικόνες του είναι ζωγραφισμένες με αίμα αθώων, από τον ιδρώτα όσων μοχθούν για την επιβίωση και τα βαριά χέρια των εργατών.

Μεροδούλι ξεροδούλι δέρναν ούλοι οι αφέντες

Δούλοι ούλοι δούλοι αφεντικό και μ' αφήναν νηστικό

και μ' αφήναν νηστικό

[…]

Και ζευγάρι με το βόδι άλλο μπόϊ κι άλλο πόδι

όργωνα στα ρέματα  τ΄ αφεντός τα στρέμματα

Και στον πόλεμο όλα για όλα κουβαλούσα πολυβόλα

να σκοτώνονται οι λαοί για τ' αφέντη το φαί

για τ' αφέντη το φαί

(Η μπαλάντα του κυρ Μέντιου)


Πάντα επίκαιρος

Όσο και αν άλλαξαν οι εποχές  το έργο του Βάρναλη παραμένει επίκαιρο. Κομμάτια του θαρρείς πως είναι γραμμένα σήμερα .

-Φταίει το ζαβό το ριζικό μας!

-Φταίει ο Θεός που μας μισεί!

-Φταίει το κεφάλι το κακό μας!

-Φταίει πρώτ’ απ’ όλα το κρασί!

Ο μικρός αυτός διάλογος που γίνεται στην υπόγεια ταβέρνα το 1922 γίνεται ίδιος και σήμερα στο σαλόνι , στο καφενείο και σε κάθε συνάθροιση. Ίδιες απορίες, ίδιοι καημοί για το ποιος φταίει. Όπως και τότε οι Μοιραίοι έτσι και σήμερα δεν καταλήγουμε σε μια συγκεκριμένη απάντηση. "Δειλοί, μοιραίοι και άβουλοι αντάμα προσμένουμε ίσως κάποιο θάμα".

Σημειώσεις

1. Γλωσσικό ζήτημα:  Η διαμάχη που ξεκίνησε στο τέλος του 18 αι. και διήρκεσε έως το τέλος σχεδόν του 20ου αιώνα   για την μορφή της γλώσσας στη Νέα Ελλάδα. Σχηματικά ο αγώνας για Δημοτική ή Καθαρεύουσα.

2. Αθεϊκά του Βόλου:  Αναφέρονται στη δικαστική δίωξη του ιδρυτή του Ανώτερου Δημοτικού Παρθεναγωγείου του Βόλου το 1911. Κατηγορούμενος ήταν και ο Βάρναλης. Κατηγορήθηκαν για Αθεΐα από την Εκκλησία.

3. Ο Δημήτρης Γληνός ήταν εκπαιδευτικός, συγγραφέας και πολιτικός (Σμύρνη, 22 Αυγούστου1882 - Αθήνα, 23 Δεκεμβρίου1943). Υπήρξε από τους πρωτεργάτες της λεγόμενης  γλωσσοεκπαιδευτικής μεταρρύθμισης.  Το  1912 διορίστηκε διευθυντής του Διδασκαλείου Μέσης Εκπαίδευσης. Όπως είναι γνωστό δίδαξε και στο Δημοτικό Σχολείο Μύρινας- Αστική Σχολή Λήμνου τότε (1903-1904). Στο πρώτο Δημοτικό σχολείο Μύρινας υπάρχει αναμνηστική στήλη.

4. Το πασίγνωστο τραγούδι:  ( μες την υπόγεια την ταβέρνα κλπ). 

5. Το έργο αυτό  παίχθηκε φέτος σε θέατρο της  Αθήνας  http://proothisi.blogspot.gr/2014/10/blog-post_254.html

6. Ο Γεώργιος Κονδύλης (14 Αυγούστου1879 - 1 Φεβρουαρίου1936) ήταν Έλληνας στρατιωτικός και πολιτικός, δύο φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας μετά από δύο πραξικοπήματα (το ένα εναντίον του δικτάτορα Πάγκαλου και το άλλο εναντίον της  κυβέρνησης Τσαλδάρη), αντιβασιλέας, πολλές φορές βουλευτής και υπουργός.

Πηγές:

1. Μαλάνος Τίμος, «Βάρναλης Κώστας», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας 12, σ.731-738. Αθήνα

2. Παπαγεωργίου Κώστας Γ., « Εργο-βιογραφικό χρονολόγιο του Κώστα Βάρναλη», Διαβάζω 88, 22/2/1984,

3. http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%8E%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%82_%

CE%92%CE%AC%CF%81%CE%BD%CE%B1%CE%BB%CE%B7%CF%82

4. http://tvxs.gr/news/prosopa/kostas-barnalis-fos-poy-panta-kaiei%E2%80%A6  

5. http://redflyplanet.blogspot.com/2012/11/h_22.html

6. http://kostas-varnalis-poiimata.blogspot.gr/2013/11/blog-post.html

 

Δυο γνωστά ποιήματα

Ο ΟΔΗΓΗΤΗΣ

Δεν είμαι εγώ σπορά της Τύχης
ο πλαστουργός της νιας ζωής
Εγώ είμαι τέκνο της ανάγκης
κι ώριμο τέκνο της Οργής.

Δεν κατεβαίνω από τα νέφη
γιατί δε μ’ έστειλε κανείς
Πατέρας, τάχα παρηγόρια
για σένα, σκλάβε, που πονείς.

Ουράνιες  δύναμες,  αγγέλοι,
κρίνα, πουλιά κι ψαλμουδές
τίποτα! Εμένα παραστέκουν
οι θυμωμένες σας καρδιές.

Εγώ του καραβιού γοργόνα
στ’ ορθόπλωρο καράβι μπρος.
Απάνω μου σπάνε φορτούνες
κι άγριος ενάντιά μου καιρός.

Άκου, πως παίρνουν οι αγέρες
χιλιάδων χρόνων τη φωνή!
Μέσα στο λόγο το δικό μου
όλ’ η ανθρωπότητα πονεί.

Ω! πως τον παίρνουν οι αγέρες
και πως φωνάζουμε μετά
άβυσσοι μάβροι, τάφοι μάβροι
ποτάμια γαίματα πηχτά!

Μέσα στο νου και στην καρδιά μου
αιώνων φουντώσανε ντροπές
και την παλάμη μου αρματώνουν
με φλογισμένες αστραπές.

Ένας δεν είμαι, μα χιλιάδες!
Όχι μονάχα οι ζωντανοί
κι οι πεθαμένοι μ’ ακλουθάνε
σε μια αράδα σκοτεινή.

Μα κι όσοι αγέννητοι, χιλιάδες
άπλαστοι ακόμη με βλογούν
κι όλοι ακουμπάνε τα σπαθιά τους
απάνω μου και τα λυγούν.

Δε δίνω λέξεις παρηγόρια
δίνω μαχαίρι σ’ ολουνούς
καθώς το μπήγω μες το χώμα
γίνεται φως, γίνεται νους.

Όθε περνά, γκρεμίζει κάτου
σαν το βοριά, σαν το νοτιά
όλα τα φονικά ρηγάτα
θεμελιωμένα στην ψευτιά.

Κ’ ένα στηλώνει κι ανασταίνει
το `να βασίλειο της Δουλειάς
(Ειρήνη! Ειρήνη!) το βασίλειο
της Πανανθρώπινης Φιλιάς.

ΟΙ  ΜΟΙΡΑΙΟΙ

Mες την υπόγεια την ταβέρνα,
μες σε καπνούς και σε βρισές
(απάνω στρίγγλιζε η λατέρνα)
όλ’ η παρέα πίναμ’ εψές·
εψές, σαν όλα τα βραδάκια,
να πάνε κάτου τα φαρμάκια.

Σφιγγόταν ένας πλάι στον άλλο
και κάπου εφτυούσε καταγής.
Ω! πόσο βάσανο μεγάλο
το βάσανο είναι της ζωής!
Όσο κι ο νους να τυραννιέται,
άσπρην ημέρα δε θυμιέται.

Ήλιε και θάλασσα γαλάζα
και βάθος τ’ άσωτα’ ουρανού!
Ω! της αβγής κροκάτη γάζα,
γαρούφαλα του δειλινού,
λάμπετε, σβήνετε μακριά μας,
χωρίς να μπείτε στην καρδιά μας!

Tου ενού ο πατέρας χρόνια δέκα
παράλυτος, ίδιο στοιχειό·
τ’ άλλου κοντόημερ’ η γυναίκα
στο σπίτι λυώνει από χτικιό·
στο Παλαμήδι ο γιος του Mάζη
κι η κόρη του Γιαβή στο Γκάζι.

― Φταίει το ζαβό το ριζικό μας!
― Φταίει ο Θεός που μας μισεί!
― Φταίει το κεφάλι το κακό μας!
― Φταίει πρώτ’ απ’ όλα το κρασί!
Ποιος φταίει; ποιος φταίει; Kανένα στόμα
δεν το βρε και δεν το πε ακόμα.

Έτσι στη σκοτεινή ταβέρνα
πίνουμε πάντα μας σκυφτοί.
Σαν τα σκουλήκια, κάθε φτέρνα
όπου μας έβρει μας πατεί.
Δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα,
προσμένουμε, ίσως, κάποιο θάμα!

Επιλογή κειμένων-σχόλια: Κώστας Σκούρας

 

Ακολουθήστε το limnosfm100.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
Μοιραστείτε το